Według Słownika współczesnego języka polskiego „Przemoc – nadużywanie siły, wykorzystywanie przewagi fizycznej nad kimś dla osiągnięcia jakiś celów; też: użycie siły w celach przestępczych; gwałt, przymus, nacisk; przemoc fizyczna, psychiczna. Akty przemocy”.
Według Wiesławy Kaczaran – przemoc jest wymuszeniem na jednostce określonych zachowań, sposobów myślenia, wartościowania i interpretowania świata. Celem przemocy jest wymuszenie lub wywarcie określonego wpływu, co powoduje zmianę zachowania jednostki.
Pojęcie przemocy jest często utożsamiane z agresją. Jakkolwiek te dwa pojęcia mają ze sobą wiele wspólnego, to pomiędzy nimi występuje pewna różnica dotycząca intencji sprawcy. W przypadku agresji chodzi każdorazowo o zamierzone działanie, mające na celu wymierzenie komuś krzywdy, zadanie bólu, wyrządzenie szkody fizycznej, i jest skierowane na zewnątrz wobec innej osoby. W przypadku przemocy intencją agresora jest zamierzone działanie, często długotrwałe, mające na celu kontrolowanie i podporządkowanie osoby, które może być wymuszone agresją, ale równie często pozbawione jest znamion agresji (np. chłód emocjonalny). Przemoc staje się w tym wypadku instrumentem, służącym osiąganiu przez agresora zamierzonych celów – w postaci przejęcia kontroli nad domownikami.
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w dniu 14 lipca 2005 r. w wydanej opinii stwierdził, że:
„Przemoc domowa, fizyczna i moralna mężczyzn wobec kobiet stanowi jedno z najpoważniejszych pogwałceń praw człowieka – prawa do życia oraz do nietykalności fizycznej i psychicznej. Ponieważ przemoc ta wynika z wciąż jeszcze charakteryzującego nasze społeczeństwa nierównego podziału władzy między płcie, zjawisko to dotyczy kobiet ze wszystkich warstw społecznych. Stanowi to hamulec rozwoju ogólnie pojętego społeczeństwa demokratycznego. Dlatego też, jedno z najważniejszych zadań polityki europejskiej, opartej na poszanowaniu podstawowych praw człowieka, polega na zapobieganiu takim czynom oraz na opracowywaniu skutecznych procedur w zakresie edukacji, prewencji, ścigania karnego i wsparcia”.
Przemoc domowa jest zaliczana do najczęściej występującej formy agresji międzyludzkiej. Jej cechą charakterystyczną jest długotrwały przebieg, przechodzący przez kolejne fazy:
• Faza narastającego napięcia:
• Faza gwałtownej przemocy:
• Faza miodowego miesiąca:
• Faza narastającego napięcia – jest ona regresem we wzajemnym zachowaniu, cofającym się do fazy pierwszej, przy czym powtarzający się cykl wykazuje każdorazowo coraz większe objawy wynaturzenia i okrucieństwa w zakresie stosowanej przemocy. Sprawca przestaje już przebierać w środkach i metodach przemocy i nie zamierza już dłużej ukrywać swojego prawdziwego oblicza.
Pomimo powtarzającego się doznawania przemocy, ofiara nadal pozostaje w związku i nie podejmuje prób zmiany swojej sytuacji. Dzieje się tak m.in. z następujących przyczyn:
• poczucie bezradności i bezsilności;
• poczucie osamotnienia;
• brak wiary we własne siły;
• nieumiejętność powiedzenia stanowczego „nie”;
• braku uświadomienia, że jest się ofiarą przemocy;
• strach przed utratą partnera;
• strach przed utratą warunków bytowych;
• strach przed utratą źródła utrzymania;
• złudne przekonanie, że to się zmieni;
• wyuczona bezradność, połączona z depresją i poczuciem winy;
• uleganie wrażeniu, że widocznie zasłużyła na to.
Organami, które są odpowiedzialne za przeciwdziałanie przemocy domowej, są:
Policja z mocy ustawy, ma prawny obowiązek ścigania przestępstw jakim jest przemoc domowa. Mówi o tym:
Art. 15a. Funkcjonariusz Policji ma prawo zatrzymania sprawców przemocy w rodzinie stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego w trybie określonym w art. 15.
Oznacza to, że funkcjonariusz Policji, którzy powziął wiadomość o przemocy w rodzinie, ma prawny obowiązek podjęcia działań zmierzających do zatrzymania sprawców, którzy takiej przemocy się dopuszczają.
Podstawowym aktem prawnym, który reguluje odpowiedzialność karną sprawców przemocy domowej jest kodeks karny oraz kodeks postępowania karnego.
Kodeks karny chroni rodzinę przed następstwami przemocy domowej w wielu artykułach, w zależności od znamion czynu zabronionego. W podstawowym brzmieniu ochrona jest uregulowana w art. 207 kk:
Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
W przypadku, gdy ofiara przemocy postanowi złożyć zawiadomienie o przestępstwie, może dochodzić do popełnienia przestępstwa uregulowanego w art. 245 kk:
Art. 245 kk. [Zmuszanie świadka] Kto używa przemocy lub groźby bezprawnej w celu wywarcia wpływu na świadka, biegłego, tłumacza, oskarżyciela albo oskarżonego lub w związku z tym naruszenia jego nietykalność cielesną, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Ten rodzaj przestępstwa, popełniają najczęściej sprawcy, którzy wymuszają na świadku, aby ten skorzystał z prawa do odmowy zeznań i nie składał wyjaśnień przed organami ścigania i w sądzie, które mogły by go narazić na odpowiedzialność karną.
Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność karną również za inne przestępstwa, które mogą składać się na przemoc w rodzinie, a w szczególności:
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 kk);
• spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia (art. 157 kk);
• spowodowanie uszkodzenia ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu (157a kk);
• w przypadku nieudzielenia pomocy osobie znajdującej się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 162 kk);
• w przypadku grożenia innej osobie popełnieniem na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba ta wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona (art. 190 kk);
• w przypadku stosowania przemocy wobec osoby lub groźby bezprawnej, w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia (art. 191 kk);
• wobec osób, które wdzierają się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu lub wbrew żądaniu osoby uprawnionej nie opuszczają takiego miejsca (art. 193 kk);
• wobec osób, które w związku z przemocą, groźbą bezprawną lub które podstępem doprowadzają inną osobą do obcowania płciowego (art. 197 kk);
• wobec osób obcujących płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszczających się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadzając do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania (art. 200 kk);
• w przypadku zmierzania do spotkania z małoletnim poniżej lat 15 poprzez nawiązanie z nim wirtualnego kontaktu i wprowadzenie go w błąd, wyzyskanie błędu lub niezdolności do należytego pojmowania sytuacji albo zastosowanie groźby bezprawnej (art. 200a § 1 k.k.), bądź złożenie takiej osobie za pośrednictwem Internetu lub sieci telekomunikacyjnej propozycji obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej, udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych, oraz zmierzanie do realizacji tejże propozycji (art. 200a § 2 k.k.). W obu wypadkach czynności te muszą znamionować się umyślnością sprawcy działającego w określonym przestępczym celu;
• wobec osób dopuszczających się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry (art. 201 kk);
• w przypadku osób, które małoletniemu poniżej lat 15. prezentują treści pornograficzne lub udostępniają mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi (art. 202 kk);
• w przypadku rozpijania małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju (art. 208 kk);
• w przypadku osób, które uporczywie uchylają się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (art. 209 kk);
• wobec osób, które wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzucają (art. 210 kk);
• w przypadku osób, które wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru uprowadzają lub zatrzymują małoletniego poniżej lat 15. albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny (art. 210 kk);
• w przypadku zniesławienia (art. 212 kk) lub znieważenia (art. 216 kk);
• w przypadku uderzenia lub w inny sposób naruszenia jego nietykalności cielesnej, np. spowodowanie siniaków na ciele czy wybicie zęba (art. 217 kk);
• w przypadku zabrania w celu przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej (art. 278 kk);
• w przypadku kradzieży z włamaniem (art. 279 kk);
• w przypadku przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej lub prawa majątkowego (art. 284 kk);
• w przypadku zniszczenia, uszkodzenia lub czynienia rzecz niezdatną do użytku (art. 288 kk);
Przedstawiony katalog możliwych przestępstw popełnianych przez sprawców przemocy domowej, umożliwia osobom które takiej przemocy doświadczyły, domagania się pomocy prawnej, w tym wszczęcia postepowania karnego przez organy ścigania oraz ochrony przewidzianej w kodeksie karnym oraz ustawie o Policji.